Πριν από μερικές ημέρες διενεργήθηκε αυτοψία στην περιοχή της Αρίστης από στελέχη του Εθνικού Πάρκου ( τον Δ/ντή – Συντονιστή του φορέα & τον υπεύθυνο της περιβαλλοντικής διαχείρισης ) και τον υπογράφοντα ως μέλος του Δ.Σ.
Η αυτοψία έγινε μετά από ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ στην 2η/2011/22.2.2011 και αφορμή αποτέλεσε καταγγελία για έντονη εκπομπή δυσοσμίας από τον υπό κατασκευήν αγωγό συλλογής όμβριων υδάτων ο οποίος οδηγεί τα επιφανειακά και υπόγεια νερά από την περιοχή της πλατείας του χωριού, σε παρακείμενο ρέμα που καταλήγει στον Βοϊδομάτη.
Πράγματι η αυτοψία επιβεβαίωσε την αλήθεια των καταγγελιών και ενίσχυσε την αρχική υποψία πως στον ίδιο αγωγό καταλήγουν και λύματα του οικισμού με τελικό αποδέκτη τα νερά του Βοϊδομάτη.
Αξίζει να σημειωθεί πως η αυτοψία έγινε με την συνοδεία του τοπικού συμβούλου του δημοτικού διαμερίσματος κου Νίκου Γέπη ο οποίος όχι μόνο δεν προσπάθησε σε καμία περίπτωση να ωραιοποιήσει ή να δικαιολογήσει την κατάσταση αλλά αντίθετα παραδέχθηκε το πρόβλημα και τόνισε πως πρέπει να δοθεί άμεσα λύση και να αποδοθούν ευθύνες σε όσους πιθανώς την φέρουν.
Ήδη, μετά την αυτοψία η διαδικασία για τη περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος πήρε τον νόμιμο δρόμο της καθώς με επιστολή του Εθνικού Πάρκου ζητείται η συνέργεια της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής μέριμνας της Περιφέρειας Ηπείρου ως καθ΄ύλην αρμόδια υπηρεσία.

Αυτή είναι η τυπική διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί και ήδη έχει δρομολογηθεί.
Ας επιχειρήσουμε όμως να δούμε και την ουσία του ζητήματος γιατί μια ενδεχόμενη ρύπανση του «πιο καθαρού ποταμού όλης της Ελλάδας» όπως διατεινόμαστε όλοι όσοι έχουμε την τύχη να ζούμε γύρω απ΄αυτόν ή ακόμη περισσότερο πολλοί που ζούνε από αυτόν καθώς και οι απανταχού Ζαγορίσιοι που τον έχουν ως σημείο αναφοράς για την μοναδικότητα του τόπου τους και την ταυτότητα της καταγωγής τους, θα πιστοποιήσει με τον πιο τραγικό και τρανταχτό τρόπο την περιβαλλοντική υποβάθμιση του Εθνικού Πάρκου καθώς και την πολιτισμική υποβάθμιση του Ζαγοριού.
Και η ουσία του ζητήματος απαιτεί καταρχήν να δούμε κάποιες παραδοχές:
1.Πιστοποιήθηκε από την αυτοψία και τις περιγραφές πως πράγματι υπάρχει πρόβλημα το οποίο συνίσταται στην απόληξη στον Βοϊδομάτη ποταμό μαζί με τα όμβρια νερά και λυμάτων του οικισμού.
2.Το έργο του αγωγού όμβριων υδάτων ήταν αναγκαίο να γίνει καθώς υπήρχε ανάγκη τα όμβρια (επιφανειακά και υπόγεια) να κατευθυνθούν προς το ρέμα. Το έργο όμως ανέδειξε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο πρέπει άμεσα να επιλυθεί και το οποίο δυστυχώς δεν προκλήθηκε τώρα από το έργο αλλά προφανώς προυπήρχε δηλ. τα όμβρια ύδατα (επιφανειακά και υπόγεια) στην πορεία τους προς το ρέμα - ποιος ξέρει εδώ και πόσον καιρό ή και χρόνια- μεταφέρουν μαζί και λύματα.
3.Όλοι γνωρίζουμε πως τα λύματα έχουν να κάνουν με το σύστημα αποχέτευσης. Άρα το υπάρχον σύστημα αποχέτευσης αποδεικνύεται πλέον προβληματικό, διάτρητο και ανεπαρκές για την ένταση των υποδομών που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια λόγω της τουριστικής ζήτησης και ίσως καταστεί και καταστροφικό για το μοναδικό οικοσύστημα εάν δεν ελεγχθεί και δεν αλλάξει έγκαιρα.
4.Υποβάθμιση του υδάτινου συστήματος και οικοσυστήματος του Βοϊδομάτη συνεπάγεται οικονομικό μαρασμό της περιοχής κι όσοι δεν το καταλαβαίνουν ή δεν το υπολογίζουν κακό του κεφαλιού τους κάνουν κυρίως.
Με βάση τα παραπάνω τίθενται κάποια ερωτήματα:
1.Το πρόβλημα της αποχέτευσης υπάρχει μόνο στην Αρίστη? Είναι δηλαδή αποσπασματικό, μεμονωμένο συμβάν και αφορά ένα μόνο χωριό ή είναι ευρύτερο και αφορά αν όχι όλα, προφανώς τα περισσότερα χωριά που παρουσιάζουν ένταση υποδομών και τουριστική κίνηση στο Ζαγόρι και ειδικότερα σ΄αυτά που αναπτύσσονται γύρω από τον Βίκο? Ας μην ξεχνάμε πως όλα τα χωριά ένθεν και εκείθεν της χαράδρας του Βίκου είναι χωριά που παρουσιάζουν ένταση των καταλυματικών και τουριστικών υποδομών και ίσως μάλιστα σε υπερβολικό βαθμό. Μόνο το Πάπιγκο για παράδειγμα έχει σήμερα πάνω από 30 Ξενώνες (περίπου 800 κρεββάτια)! Όποιος δε επιχειρήσει να ισχυριστεί με βεβαιότητα πως ο Βοϊδομάτης δεν είναι δυνατόν να υποβαθμιστεί από λύματα των οικισμών που βρίσκονται στο άνω μέρος της Χαράδρας του Βίκου (Τσεπέλοβο, Καπέσοβο, Κήποι, Μονοδένδρι κ.α) , τον παραπέμπουμε στην διαδικασία της Ιχνηθέτησης που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.ΓΜ.Ε) το 2001 και η οποία αποδεικνύει πως νερά που εισέρχονται στον άνω ρου του Βίκου στη περιοχή του Τσεπελόβου μέχρι το Ρογκοβό, στη συνέχεια διηθούνται στις υπόγειες υδροφόρους (καταβόθρες) και επανεμφανίζονται στις πηγές του Βοϊδομάτη. Αυτό σημαίνει πως τυχόν λύματα ή υποβαθμισμένα νερά που διηθούνται στις καταβόθρες στον άνω ρου του ποταμού συνήθως κατά την ξηρά περίοδο (καλοκαίρι) θα επανεμφανιστούν στις πηγές του Βοϊδομάτη.
2.Εφόσον μιλάμε για μια περιοχή που φημίζεται για τις ιδιαίτερες φυσικές της αξίες οι οποίες την έχουν καταστήσει προορισμό για χιλιάδες επισκέπτες ετησίως, τι σχεδιασμός υπήρξε όλα αυτά τα χρόνια από τους αρμόδιους φορείς (τουλάχιστον την τελευταία δεκαπενταετία) ούτως ώστε παράλληλα με την ανάπτυξη των καταλυμάτων και τουριστικών υποδομών να διασφαλιστεί και η προστασία των φυσικών πόρων και περιβαλλοντικών της αξιών. Κι αν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε και να προστατεύσουμε τον Βοϊδομάτη πως είναι δυνατόν να διαχειριστούμε τις υπόλοιπες φυσικές αξίες που είναι λιγότερο «δημοφιλείς» και ελάχιστα τουριστικές?
a.Υπάρχει μια σαφής απάντηση που μπορεί να δοθεί από τους Δήμους και τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας όσον αφορά τον σχεδιασμό, τη λειτουργία, την αποτελεσματικότητα και τον έλεγχο του αποχετευτικού δικτύου που διαθέτουν οι οικισμοί πέριξ του Βίκου;
Δεν νοείται «Πράσινη Ανάπτυξη» χωρίς «Πράσινη Διαχείριση»
Τα ερωτήματα αυτά πέραν της ουσίας τους αλλά και του ρητορικού τους χαρακτήρα μας υποχρεώνουν να προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες προτάσεις για το τι «μέλλει γενέσθαι». Υπάρχουν περιθώρια διορθωτικών κινήσεων ή προληπτικών παρεμβάσεων (για τους τυχόν δύσπιστους στο πρόβλημα) ;
1.Απαιτείται οι αρμόδιοι φορείς να κάνουν την δουλειά τους. Τόσο ο ενιαίος πλέον « Καλλικρατικός» Δήμος Ζαγορίου όσο και οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς. Με λίγα λόγια να εισηγηθούν άμεσα τους απαιτούμενους ελέγχους όλων των αποχετευτικών δικτύων των οικισμών πέριξ του Βίκου έτσι ώστε να υπάρξει μια σαφής εικόνα. Υπάρχει ή όχι και σε ποια έκταση πρόβλημα διαχείρισης και διάθεσης των λυμάτων; Αν δε, υπάρχουν ευθύνες, αυτές θα πρέπει να αποδοθούν σ΄αυτούς που τις έχουν.

2.Δεν νοείται σχεδιασμός της ανάπτυξης της περιοχής χωρίς να προηγηθεί σχεδιασμός της διαχείρισης και πρωτίστως των φυσικών πόρων στους οποίους βασίζεται πλέον αποκλειστικά η οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής. Είναι καιρός να σταματήσουν οι ανέξοδες κορώνες για τον οικοτουριστικό χαρακτήρα, την σπουδαιότητα και μοναδικότητα της περιοχής και αντί να περιμένουμε «τις αγορές να ανακάμψουν» μετρώντας τις τουριστικές μας απώλειες, να διεκδικήσουμε από την πολιτεία να κάνει εδώ πράξη, αυτά που διαλαλεί και διαφημίζει ως μέτρα που θα φέρουν ανάκαμψη και ανάπτυξη στην χώρα. Να απαιτήσουμε την εφαρμογή ενός πρότυπου σχεδίου «Πράσινης Ανάπτυξης» για ολόκληρο το Εθνικό Πάρκο της Β. Πίνδου. Και το βάρος του σχεδιασμού της πρότασης πέφτει πρωτίστως στον «Καλλικρατικό» Δήμο Ζαγορίου ο οποίος πρέπει μέσα εκεί να εντάξει όλες τις «πράσινες» διαχειριστικές δράσεις που απαιτούνται για την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, κορωνίδα του οποίου είναι ο Βοϊδομάτης Να διεκδικήσει λοιπόν ο Δήμος Ζαγορίου τη χρηματοδότηση συστημάτων τριτοβάθμιου - βιολογικού ή μη -καθαρισμού για τους οικισμούς πέριξ του Βίκου. Η μοναδικότητα των φυσικών αξιών της περιοχής και η τουριστική ζήτηση του προορισμού δίνουν το δικαίωμα στην περιοχή να διεκδικήσει αυτά που δικαιούται για να διατηρήσει τις αξίες της αναλλοίωτες και αποτελεί υποχρέωση του κάθε Δήμου να διεκδικήσει για λογαριασμό της αυτά που πρέπει.
3.Άμεσα να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί το Δίκτυο Βιολογικού Καθαρισμού του Πάπιγκου, έργο το οποίο είχε ήδη ξεκινήσει η Κοινότητα Πάπιγκου και το οποίο θα αποτελέσει έργο πιλότο για τη διαχείριση των λυμάτων του Δήμου.
4.Να προχωρήσει ο Δήμος Ζαγορίου άμεσα σε πρωτοβουλία για την ολοκληρωμένη ανακύκλωση των λαδιών και των υγρών υπολειμμάτων των εστιατορίων ώστε να μην επιβαρύνεται ο υδροφόρος ορίζοντας του ποταμού από την ανεξέλεγκτη απόρριψή τους στα φρεάτια των οικισμών ή ακόμη και στους νεροχύτες των εστιατορίων. Υπάρχει ήδη το παράδειγμα της συνεργασίας των εστιατορίων του Πάπιγκου και του WWF – Eλλάς με γνωστή τοπική εταιρία που ασχολείται με την ανακύκλωση λαδιών και καυσίμων.
5.Να προχωρήσουν και να ολοκληρωθούν άμεσα οι αναγκαίες διαδικασίες για την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος του Εθνικού Πάρκου, ούτως ώστε ο Φορέας Διαχ/σης να αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο τόσο στον έλεγχο και την αξιολόγηση των δράσεων που γίνονται στην Π.Π. και χρησιμοποιούν φυσικούς πόρους όσο και στην έκδοση των αδειών και παρακολούθηση της επιστημονικής έρευνας στην Π.Π.
6.Είναι αναγκαίο μέχρι τότε να οριστεί ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της Διεύθυνσης Υδάτων της νέας αποκεντρωμένης διοίκησης Ηπείρου- Δυτ. Μακεδονίας και της Διοίκησης του Εθνικού Πάρκου με στόχο την εφαρμογή και τον έλεγχο της οδηγίας πλαίσιο 2000/60 για τα νερά (επιφανειακών και υπόγειων υδάτων) στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου.

Αυτές είναι κάποιες προτάσεις που θεωρούμε ότι μπορούν άμεσα να δρομολογηθούν. Σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλες οι οποίες θα πρέπει να αναζητηθούν και τις οποίες πρέπει να επεξεργαστούν οι αρμόδιοι φορείς και η τοπική κοινωνία και να περιληφθούν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο «Πράσινης Διαχείρισης» που θα δώσει ουσία και περιεχόμενο στη θολή και απροσδιόριστη ουσιαστικά «Πράσινη Ανάπτυξη» που επικαλείται η πολιτεία. Ας δούμε το παράδειγμα του «Αη Στράτη» που προορίζεται για πεδίο εφαρμογής δράσεων «Πράσινης Ανάπτυξης» σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Γιατί όχι και το Εθνικό Πάρκο της Β. Πίνδου και το Ζαγόρι ειδικότερα;
Κατά την γνώμη μας δεν υπάρχει άλλος χρόνος ούτε άλλος δρόμος. Αν δεν προσπαθήσουμε όλοι μαζί να δούμε πραγματικά τα προβλήματα και τις προτεραιότητες της περιοχής που δεν είναι άλλες από τη διαχείριση και διαφύλαξη των φυσικών αξιών και πόρων της με πρώτο και κύριο την προστασία του Βοϊδομάτη, πολύ φοβόμαστε ότι το μόνο που θα μείνει «Πράσινο» θα είναι τα ελεύθερα άλογα του Πάπιγκου που σιγά- σιγά λόγω της σταδιακής εγκατάλειψης της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και της εγκατάλειψης της Τύμφης από τους κτηνοτρόφους αυξάνονται και πληθύνονται και περιφέρονται μόνα τους στο ποτάμι. Θα μας μείνουν λοιπόν τα «Πράσινα Άλογα» του Ζαγορίου και του Εθνικού Πάρκου.
Σε κάθε προσπάθεια προς τη σωστή κατεύθυνση το WWF – Ελλάς θα είναι αρωγός και συνεργάτης τόσο με την τεχνογνωσία του όσο και με την ενεργή παρουσία του στο Εθνικό Πάρκο.

Τζιόβας Κων/νος

Υπεύθυνος του Προγ/τος Βόρειας Πίνδου του WWF – Ελλάς
Μέλος του Δ.Σ του Εθνικού Πάρκου
Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου

Η διπλωματία μας είναι σε επιλεκτική δίωξη από την Ελληνική κυβέρνηση;

Προ ημερών ο κ. Γιώργος Αυφαντής, πρόξενός μας στο Βανκούβερ και μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Διπλωματικών Υπαλλήλων, δέχθηκε την μήνη του Υπ.Εξ. κ. Δρούτσα, ο οποίος τον κάλεσε σε απολογία λόγω δηλώσεών του στην εφημερίδα «Βήμα».
Ο πρόξενός μας είχε εκφράσει την έντονη δυσαρέσκειά του, όταν ο κ. Παπανδρέου κατά το πρόσφατο ταξίδι του στην Τουρκία ( Ερζερούμ ) συζήτησε με τους Τούρκους διπλωμάτες, ενώ τον κατηγόρησε πως κάτι αντίστοιχο δεν είχε κάνει προηγουμένως με τους Έλληνες διπλωμάτες.
Μεταξύ άλλων ο κ. Αυφαντής είπε τα παρακάτω πολύ σοβαρά που ξευτιλίζουν την ανύπαρκτη και ταυτόχρονα ύποπτη πολιτική της εξωτερικής μας πολιτικής:
«Εκτιμώ πως οι συνάδελφοί μου παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την επίσκεψη του κ. Πρωθυπουργού στο Ερζερούμ. Διότι από τα όσα θα ανακοινωθούν εκεί, θα μάθουν και οι Έλληνες διπλωμάτες κάποια νεώτερα για την ακολουθούμενη εξωτερική πολιτική. Μια πολιτική την οποία δεν έχει σχεδιάσει η Ελληνική διπλωματική υπηρεσία και τις πτυχές της οποίας τα στελέχη της αγνοούν. Όπως άλλωστε τις αγνοεί και το υπουργικό συμβούλιο, το ΚΥΣΕΑ και η κοινή γνώμη».

Όμως επίσης πολύ σοβαρό γεγονός με το παραπάνω, που δυστυχώς διέλαθε σκόπιμα και αποσιωπήθηκε έντεχνα από τα ΜΜΕ ήταν η ανάκληση του Προξένου Κορυτσάς κ. Θεοδώρου Οικονόμου από το Υπουργείο Εξωτερικών και η ανάκληση, της ανάκλησης μερικές ημέρες μετά από το ίδιο Υπουργείο, θέμα με το οποίο ασχολήθηκε ήδη το antinews: Αλβανικότεροι των Αλβανών;

Ο κ. Οικονόμου Θεόδωρος, Γενικός Πρόξενός μας στην Κορυτσά, παραβρέθηκε σε επετειακή εκδήλωση για τον εορτασμό των 20 χρόνων από την ίδρυση της «Ομόνοιας» Κορυτσάς και ο οποίος είπε προς τους ομογενείς μας.
«Να δώσετε το παρόν στην Απογραφή! Είναι η τελευταία ευκαιρία που έχετε να δηλώσετε την Ελληνικότητά σας και να απαιτήσετε τα δικαιώματά σας για την Βόρειο Ήπειρο. Και όταν λέμε Βόρειο Ήπειρο, εννοούμε αυτό που περιγράφει το πρωτόκολλο της Κέρκυρας το 1914.
Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο. Δεν διεκδικούμε τα εδάφη, αλλά διεκδικούμε ανθρώπους και δικαιώματα. Και οι άνθρωποι εκεί είναι Έλληνες που καταπιέζονται από Αλβανούς και από Τσάμηδες...».
Έπραξε δηλαδή ο πρόξενος μας αυτό που του επέβαλε η Εθνική του συνείδηση και το χρέος του προς την πατρίδα. Τίμησε δηλαδή τις παλαιότερες παραινέσεις προς τους ομογενείς μας της Β. Ηπείρου του Μεγάλου Ιεράρχη της εκκλησίας μας, Μακαριστού Μητροπολίτου Δρυινουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης, κυρού Σεβαστιανού:
«Σεις που είστε χορτασμένοι, θυμηθείτε εκείνους που μένουν νηστικοί, σεις που έχετε πατρίδα, μην ξεχνάτε τα αδέλφια σας που την χάνουν, όσοι θέλετε να λέγεστε Έλληνες, σταθείτε επιτέλους σαν Έλληνες».

Ο Πρόξενος Οικονόμου λοιπόν, έπραξε το χρέος του ως ευσυνείδητος Έλληνας.

Η πολιτεία όμως από την πλευρά της τι έπραξε;

Στις 17 Φεβρουαρίου ζήτησε την ανάκληση του Γενικού μας Προξένου στην Κορυτσά για τα όσα είπε προς τους ομογενείς μας και κυρίως γιατί αποκάλεσε την Βόρειο Ήπειρο με το όνομά της. Δηλαδή αντί να εγκαλεί καθημερινά η Ελληνική κυβέρνηση, την κυβέρνηση της Αλβανίας για την παραβίαση κατά συρροή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας, εγκαλεί τον Έλληνα Πρόξενο.
Ένα πρωτόκολλο που υπεγράφη στις 17 Μαΐου του 1914, που ακόμα ισχύει και εγκρίθηκε άνευ όρων από την Αλβανική πλευρά και προέβλεπε ως αυτόνομη Ελληνική πολιτεία την Βόρειο Ήπειρο, με κατοχύρωση των δικαιωμάτων, θρησκείας, παιδείας, γλώσσας αυτοδιοικήσεως. Αυτά τα δικαιώματα τα αρνούνται οι Αλβανοί στους αδελφούς μας Βορειοηπειρώτες, ενώ τα θεωρούν λίγα για τους ομογενείς τους του Κοσσυφοπεδίου.

Εύλογο λοιπόν το ερώτημα προς την Ελληνική κυβέρνηση!!

Γιατί δεν υπερασπίζεσθε την συνθήκη του 1914 και δεν απαιτείτε από την Αλβανική κυβέρνηση την άμεση εφαρμογή της;
Αντίθετα δέχεσθε όλες τις προκλήσεις και τις αναίτιες διεκδικήσεις από την πλευρά της εκάστοτε Αλβανικής κυβερνήσεως!!
Δέχεσθε με υπέρμετρη καρτερικότητα τις ανόητες διεκδικήσεις τους για το ανύπαρκτο ζήτημα της Τσαμουριάς. Ανύπαρκτο ζήτημα όμως, που πολύ φοβάμαι, θα γίνει υπαρκτό με την απύθμενη αναισθησία και ανοχή σας, στις μεθοδευμένες και καθοδηγούμενες από ξένα κέντρα αποφάσεων, ενέργειες των γειτόνων μας σε όλα τα διεθνή forum, ενέργειες επί σειρά ετών, που θα έχουν ως τελική κατάληξη την προσφυγή τους στο Διεθνές δικαστήριο της Χάγης.

Εσείς λοιπόν, που χρόνια τώρα, από τις αρχές της δεκαετίας του 90, συνειδητά τροφοδοτείτε με πλεονεκτήματα τους γείτονες, όπως η αθρόα και ανεξέλεγκτη είσοδο στην χώρα μας χιλιάδων Αλβανών, που σύντομα θα διεκδικήσουν το δικαίωμα αναγνώρισης «Αλβανικής μειονότητας», δεν θα πρέπει να ασχοληθείτε κάποια στιγμή με ευαισθησία, αποφασιστικότητα και με την δέουσα προσοχή, με ένα θέμα που τείνει να γίνει πολύ σοβαρό;

Έτσι η ΑΝΑΚΛΗΣΗ της ανάκλησης του Γενικού Προξένου μας στην Κορυτσά δεν σας απαλλάσσει από την καταγεγραμμένη καταδικαστική άποψη της κοινής γνώμης για την επιδειγμένη οσφυοκαμψία σας στα Εθνικά θέματα και την ρηχή τους αντιμετώπιση.

Κύριοι της Ελληνικής κυβέρνησης έτσι προασπίζεστε τα συμφέροντα της πατρίδας και του Ελληνικού λαού; Ποιους τέλος πάντων κοροϊδεύετε;
Είναι δυνατόν να ξευτιλίζετε τους διπλωμάτες μας αγνοώντας τους και εγκαλώντας τους;

Έχετε υποχρέωση να ΣΟΒΑΡΕΥΤΕΙΤΕ αμέσως αναλογιζόμενοι τις τεράστιες ευθύνες σας απέναντι στον λαό μας και την πατρίδα μας.
Τα Εθνικά μας θέματα και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα δεν είναι τσιφλίκι των πατεράδων σας. Είναι κτήμα και περιουσία του Ελληνικού λαού.

ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ ΕΙΣΤΕ ΑΠΛΩΣ ΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ !!!

Παναγιώτης Αποστόλου
Οικονομολόγος

Ομιλία του Φάνη Ι. Κακριδή

Φανερή είναι τις τελευταίες δεκαετίες στον τόπο μας, και όχι μόνο στον τόπο μας, μια τάση των ιστορικών να ακολουθούν συνειδητά τη χρυσή εντολή του Σολωμού, που έγραψε ότι το Έθνος [πρέπει] να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό. Έτσι, σωστό είναι η ιστορία να παρουσιάζει γυμνή την αλήθεια, όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, απαλλαγμένη από συναισθηματισμούς και σκοπιμότητες. Συμφωνούμε απόλυτα, όπως συμφωνούμε και με τον Ευριπίδη, που είπε ότι είναι ὄλβιος, ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχεν μάθησιν, και περισσότερο ακόμα συμφωνούμε οι δάσκαλοι με τον Πολύβιο που όρισε ότι η καλύτερη εκπαίδευση για την αληθινή ζωή πρέπει να θεωρήσουμε ότι προέρχεται από τη γνώση της πραγματικής ιστορίας. Μονάχα αυτή χωρίς ζημιά, σε κάθε κατάσταση και σε κάθε περίσταση μάς οδηγεί να κρίνουμε σωστά ποιο είναι το καλύτερο.
Βέβαια στην πράξη μένει πάντα να ξεκαθαρίσουμε όχι μόνο γενικά τί είναι η αλήθεια, αλλά και το ποια είναι η αλήθεια στο κάθε συγκεκριμένο θέμα και πώς θα την παρουσιάσουμε να μην αλλοιωθεί και ψευτίσει. Αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα βρεθήκαν τελευταία στην επικαιρότητα, πρώτα με το πολυσυζητημένο βιβλίο Ιστορίας της 6ης Δημοτικού, ύστερα με τη δήλωση της κ. Δραγώνα πως η εθνική ιδέα κατασκευάστηκε από το ελληνικό κράτος, τέλος και στις μέρες μας με την προβολή της τηλεοπτικής σειράς «1821», όπου ο διευθυντής του σταθμού Σκάϊ δηλώνει ότι αντιμετωπίζουμε το 1821 όσο πιο επιστημονικά μπορούμε – αλλά αυτό δεν εμποδίζει άλλους επιστήμονες να έχουν διαφορετική γνώμη.
Δε θα πάρουμε θέση στα συγκεκριμένα ζητήματα∙και το θεωρητικό πρόβλημα το επισημαίνουμε μόνο για να φανεί ότι μεθοδολογικά συμφωνούμε με την ομάδα των άξιων ιστορικών – με τον Ηλιού, τον Κρεμμυδά, τον Αγγέλου, τον Στάθη, τον Πατρινέλη κ.ά. – άσχετο, αν κρίνουμε ότι λαθέψαν υποστηρίζοντας με επιστημονική βεβαιότητα ότι Κρυφό Σχολειό δεν υπήρξε. Έτσι κι αλλιώς, καλό θα ήταν να μην ξεχνούμε κάποιαν άλλη αλήθεια, που νωρίς, κιόλας το 1897, τη διαπίστωσε και όμορφα τη διατύπωσε, ποιητικά, ο Κωστής Παλαμάς:
Με πελέκι αστραπόμορφον
η αλύπητη Επιστήμη
χτυπάει και σπάει το Είδωλο
και το ρίχνει συντρίμι.

Κι ύστερα γίνετ' είδωλον
εκείνη μές στην πλάση
ξαναγεννώντας άθελα
ό,τι ήρθε να χαλάσει.
(Ίαμβοι και ανάπαιστοι 28)

Σε προηγούμενες γενιές κανείς δε θα σκεφτόταν ν' αμφισβητήσει την ύπαρξη του Κρυφού Σχολειού, και όλοι θα συμφωνούσαν με το Θανάση Πετσάλη-Διομήδη, παράδειγμα, που το 1976 έγραφε πως ανοργάνωτα και ασυστηματοποίητα μαζεύει ο παπάς, μισογραμματισμένος κι εκείνος [...], μερικά παιδιά [...] στον νάρθηκα της εκκλησιάς [...] και τους μαθαίνει τα πρώτα γράμματα, τα κολλυβογράμματα του Κρυφού Σχολιού. Τότε που ο φόβος του Τούρκου έκανε τους γονείς να στέλνουν τα παιδιά τους πριν ξημερώσει ακόμα, μες στο σκοτάδι, να πάνε στον παπά, παπά και δάσκαλο. Το τελευταίο προϋποθέτει και παραπέμπει στο λαϊκό τραγουδάκι:
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω γράμματα
γράμματα και θάματα
του Θεού τα πράγματα.

Ο παπάς και δάσκαλος που διδάσκει γράμματα και θάματα, του Θεού τα πράματα είναι πρωταγωνιστής στη θεωρία ότι αν επιβίωσε ο Ελληνισμός, αν διατήρησε τη γλώσσα του, αν κράτησε τον εθνισμό του και συνέχισε την παιδεία του, αυτό αναμφίβολα το οφείλει στην Ορθόδοξο Εκκλησία, που έκανε τους ναούς της «κρυφά σχολειά», που συντήρησε με τις ακολουθίες της τη γλώσσα, που διαφύλαξε στα μοναστήρια τον πολιτισμό και την τέχνη του... Το κείμενο είναι του Ιωάννη Χατζηφώτη (1944-2006), εκπρόσωπου τύπου και συμβούλου της Ελλαδικής Εκκλησίας.
Ωστόσο, μια δυσπιστία σιγόβραζε από καιρό στους κύκλους των ιστορικών, καθώς καμιά δεν είχε βρεθεί παλιά και σίγουρη μαρτυρία για Κρυφά Σχολειά και το καζάνι ξεχείλισε όταν, πριν από τριάντα έξι χρόνια, το 1974, ο καθηγητής Άλκης Αγγέλου, στον 10o τόμο της έγκυρης Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, στο κεφάλαιο «Η κατάσταση της παιδείας στις υπόδουλες ελληνικές χώρες», μίλησε ανοιχτά για το μύθο του Κρυφού Σχολειού. Ο ίδιος δημοσίευσε στα 1997 ένα βιβλιαράκι με τίτλο «Το κρυφό σχολειό: χρονικό ενός μύθου», όπου θέλησε να εξιχνιάσει πως από το τίποτα ξεκίνησε και ξάπλωσε o εθνικιστικός μύθος για την ύπαρξη Κρυφού Σχολειού. Στην ίδια γραμμή κινήθηκαν πολλοί ακόμα άξιοι ιστορικοί με τελευταίο τον Χρίστο Πατρινέλη, που δημοσίευσε στον πρόσφατο τόμο του Ερανιστή, περιοδικού του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, άρθρο με τίτλο «Το Κρυφό Σχολειό και πάλι».

Πέρα από την έλλειψη μαρτυριών, το κύριο επιχείρημα που χρησιμοποιείται ως απόδειξη ότι στην Τουρκοκρατία δεν υπήρξαν κρυφά σχολειά είναι το αναμφισβήτητο γεγονός ότι εξαρχής οι Τούρκοι δεν απαγόρευαν στους Έλληνες να ιδρύουν και να λειτουργούν σχολεία. Τέτοια σχολεία ιδρύθηκαν νωρίς, κιόλας τον πρώτον αιώνα μετά την Άλωση, και με τα χρόνια πολλαπλασιάστηκαν τόσο, ώστε το 1806 ο Ανώνυμος συγγραφέας της «Ελληνικής Νομαρχίας» να γράφει ότι δεν ευρίσκεται πόλις την σήμερον, οπού να μην έχει δύο και τρία σχολεία. Το επιχείρημα είναι αμάχητο: τί νόημα θα είχαν τα κρυφά σχολεία, όταν μπορούσαν να λειτουργήσουν φανερά;
Έχει ακουστεί, ωστόσο, ένας αντίλογος. Γίνεται να υποστηρίξει κανείς ότι μπορεί η επίσημη τουρκική πολιτική γενικά ν' ανεχόταν ή ακόμα και να ευνοούσε την εκπαίδευση των ραγιάδων, αλλά στο χαμηλότερο επίπεδο των αγάδων και άλλων Τούρκων αφεντάδων, σίγουρα θα υπήρξαν φανατικοί, που αυθαίρετα δυσκόλευαν ή και καταργούσαν, ιδιαίτερα σε κινημένες εποχές, την ελληνική εκπαίδευση. Ένα παράδειγμα που δεν έχει ως τώρα χρησιμοποιηθεί: στο βιβλίο της «Γαλαξείδι: η μοίρα μιας ναυτικής πολιτείας» (1947), η Εύα Βλάμη μαρτυρεί πως οι Γαλαξειδιώτες εκειδά, στο μικρό νησόπουλο του Άη Κωνσταντίνου, όξου από το λιμάνι του Γαλαξειδιού, μέσα στο κλησαδάκι του [...] είχαν το δασκαλειό τους! Ο Νικόλαος Λογοθέτης [18ος αι.], γέννημα θρέμμα του Γαλαξειδιού, σα γύρισε από τη Βενετιά που είχε αποσπουδάσει, πήρε να γραμματίζει, κρυφά από την Τουρκιά, τα παιδάκια. Τόσο πολλά τρέξανε να φωτιστούν, από Μωριά και Ρούμελη, που πήρε κι άλλους δασκάλους. Τον καλόγερο Καβρίκα, από την Αγιά-Θυμιά, και τον Πρωτόπαπα από τ' Άγραφα, τον ξακουσμένο. Μετά από το σηκωμό όμως του Ορλώφ (1772), αποσκύλιασε η Τουρκιά, τους πήρε μυρουδιά, χάλασε το σκολειό κ' έκλεισε στη φυλακή τούς δασκάλους. Η Βλάμη ψέματα δε γράφει, και τα ονόματα που μνημονεύει είναι ιστορικά, σίγουρα έτσι θα διηγούνται τα περιστατικά και σήμερα οι Γαλαξειδιώτες,∙όμως η μαρτυρία τους είναι προφορική, νεώτερη, μπορεί επηρεασμένη από το μύθο του Κρυφού Σχολειού, και αποδεικτική αξία δεν έχει.
Αποδεικτική αξία δεν έχει βέβαια ούτε το φεγγαράκι μου λαμπρό... Πρώτα - πρώτα το τραγούδι είναι μαρτυρημένο και διαφορετικά. Στο διήγημά του «Ο δεκατιστής», ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης από τη Σκιάθο, το καταγράφει ως Φεγγαράκι μου λαμπρό / φέξε μου να περπατώ / να πηγαίνω στις ελιές ... – και γενικά, μόνο σπάνιο δεν είναι στην παραδοσιακή αγροτική κοινωνία, χωρίς ηλεκτρικό φως, οι άνθρωποι να κοιμούνται πολύ νωρίς, με το που πέφτει το σκοτάδι, και να ξυπνούν αξημέρωτα, να πηγαίνουν οι μεγάλοι στις δουλειές, τα παιδιά μακάρι στο σχολείο – σχολείο που όχι σπάνια τύχαινε να βρίσκεται σε απόσταση, στο άλλο χωριό, και που δεν υπάρχει κανένας λόγος να το φανταστούμε ως Κρυφό Σχολειό, όπου οι μαθητές πήγαιναν τάχα νυχτοπερπατώντας, μην τους δουν οι Τούρκοι! Όλ' αυτά, και πολλά ακόμα τα έχουν πει καλύτερα από εμάς και ο πρωτοπόρος Άλκης Αγγέλου και ο ειδικός στο Δημοτικό Τραγούδι Αλέξης Πολίτης στο άρθρο του 'Φεγγαράκι μου λαμπρό: απόπειρα για ένα μικρό σχεδίασμα της πρώτης φάσης της ιστορικής διαδρομής του μύθου του «Κρυφού σχολειού»'.
Εμείς ας προσεγγίσουμε το θέμα από μιαν άλλη πλευρά: Στην Εισαγωγή στον τόμο «Μελέται και Άρθρα» του αδικοχαμένου μεγάλου φιλόλογου Ιωάννη Συκουτρή, η σύζυγός του Χαρά έγραψε ότι μεγάλωμένος στη Σμύρνη ο Συκουτρής με συγκίνησιν ανεπόλει αργότερα το μάθημα της ιστορίας, που σαν κρυφό σχολειό το βράδυ, μετά την απόλυσιν των μαθητών των άλλων τάξεων, εγίνετο σκοτεινά και αθόρυβα δια τον φόβον του κυριάρχου. Γεννημένος ήταν το 1901∙άρα η μαρτυρία αφορά τη δεκαετία 1910-1920, δεν αποκλείεται να είναι και αυτή επηρεασμένη από το μύθο του Κρυφού Σχολειού κλπ. κλπ. Ωστόσο, πιο αξιόπιστα από την έμμεση και καθυστερημένη μαρτυρία της συζύγου του είναι όσα ο ίδιος ο Συκουτρής έγραψε το 1928 για την εκπαίδευση στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές μετά την Επανάσταση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους: οι δάσκαλοι στις αλύτρωτες περιοχές υποστήριξε, έπρεπε να καλλιεργήσουν τον ελληνισμό, την αγάπη της ελευθερίας και την εθνική ιδέα, κι αυτό σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, καθώς νεοελληνικά δεν εδιδάσκοντο και η νεωτέρα ελληνική ιστορία ιεροκρυφίως μόνον και σποράδην ηδύνατο να διδαχθεί. Φυσικά το τελευταίο το γράφει όπως άμεσα το έζησε και ο ίδιος στη Σμύρνη, και η επιλογή της λέξης ιεροκρυφίως επαληθεύει την περιγραφή της συζύγου του.
Άσχετα με το Συκουτρή και τα βιώματά του, ένας Γάλλος δημοσιογράφος, ανταποκριτής της παρισινής εφημερίδας Καιροί (Temps), ο René Puaux βρέθηκε το 1913 στην Ήπειρο, που μόλις είχε λευτερωθεί, και το 1914 δημοσίευσε τις ανταποκρίσεις του σε βιβλίο, με τίτλο «Δυστυχισμένη Ήπειρος» (Malheureuse Épire). Στις 11 του Μάη επισκέφτηκε το Αργυρόκαστρο, όπου είχε επαφή με τους Έλληνες εκπαιδευτικούς και δυο μέρες αργότερα κατάγραψε τις εντυπώσεις του.
Μεταφράζουμε: «Η περιγραφή των προσπαθειών τους να συντηρήσουν την ελληνική ιδέα κάτω από τούρκικη εξουσία – προσπάθειες που τις περιγράφαν απλά, σαν να ήταν κάτι τελείως φυσικό– αποκάλυπταν χαρακτηριστικά αξιοθαύμαστα. Θα μπορούσε κανείς να αφιερώσει ένα ωραίο κεφάλαιο στο σώμα των Ελλήνων δασκάλων της Ηπείρου που, αντιμετωπίζοντας τόσες αντιξοότητες και ταπεινώσεις, δεν έπαυαν γι' αυτό να προχωρούν το πατριωτικό τους έργο. Κανένα ελληνικό βιβλίο δε γινόταν δεκτό, αν είχε τυπωθεί στην Αθήνα. Έπρεπε όλα να έρθουν από την Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική ιστορία ήταν απαγορευμένη. Έτσι έκαναν συμπληρωματικές μυστικές παραδόσεις, όπου χωρίς βιβλίο, χωρίς τετράδιο, ο μικρός Ηπειρώτης μάθαινε να γνωρίζει την πατρίδα μητέρα του, τον εθνικό του ύμνο, τα ποιήματα και τους ήρωές του. Οι μαθητές κρατούσαν στα χέρια τους τη ζωή των δασκάλων τους. Ένας λόγος αστόχαστος ή μια καταγγελία θα ήταν μοιραία»...
Διασταυρωμένη με όσα έγραψε ο Συκουτρής, η περιγραφή του Puaux αποτελεί διπλομαρτυρημένη κι αναμφισβήτητη ιστορική αλήθεια, ένα παραπάνω, που δύσκολα θα φανταζόμαστε τους Έλληνες εκπαιδευτικούς στο Αργυρόκαστρο να λένε ψέματα στον ξένο ανταποκριτή, διεκδικώντας για τον εαυτό τους τις τιμές που ο σχηματισμένος ήδη μύθος του Κρυφού Σχολειού είχε αποδώσει στους πατριώτες δασκάλους της Τουρκοκρατίας.
Πριν προχωρήσουμε, ας μνημονέψουμε δυο μακρινά παράλληλα: Γράφει ο πολύξερος Δημήτριος Καμπούρογλου για τον Ιωάννη Παλαμά, που ήταν σχολάρχης στην Αθήνα σε προεπαναστατικά χρόνια, ως το 1808: «...δεν περιωρίζετο όμως εις την διδασκαλίαν ξηρών μαθημάτων, αλλ' ωδήγει τους μαθητάς του εις τας εξοχάς και εις τα δάση, πλησίον πάντοτε μονών, και εκεί διωχέτευεν εις την ψυχήν των μέρος από την φλόγα του». Αργότερα ο Νίκος Καζαντζάκης στο φανταστικό «Συμπόσιον», έργο γραμμένο στη δεκαετία του 1920, απευθύνεται στον Κοσμά, δηλαδή στον Ίωνα Δραγούμη, πρωτεργάτη του Μακεδονικού αγώνα, και του λέει: «όταν περνούσες, βιαστικός πάντα, από την Αθήνα, σιχαινόσουν τη σίγουρη ζωή, δε χωρούσες στα σπίτια, έφευγες, μάζευες τους νέους σε κανένα ερημικό ξωκλήσι και τούς μιλούσες». Για το μυστικό πατριωτικό τους κήρυγμα, ο προεπαναστατικός σχολάρχης διάλεγε χώρους πλησίον Μονών, όπως έναν αιώνα αργότερα ο μακεδονομάχος τα ερημικά ξωκλήσια – ας το προσέξουμε.
Σιγά σιγά φανερώνεται τί θα υποστηρίξουμε: το Κρυφό Σχολειό δεν ήταν συστηματικό διδακτήριο, θα πούμε, όπου διδάσκονταν τα κανονικά μαθήματα, όπως γινόταν στα φανερά ελληνικά σχολεία που ανεμπόδιστα λειτούργησαν στην Τουρκοκρατία. Πίσω από αυτό το συνοπτικό όνομα, κρύβεται κάθε διδασκαλία σχετική με την δοξασμένη προγονική ιστορία, με τη θλιβερή μοίρα και τις ελπίδες για απελευθέρωση του γένους των Ελλήνων – πράγματα που θα ήταν αδύνατο ν' ακουστούν στ' αναγνωρισμένα σχολεία, ιδέες και κείμενα που διδάσκονταν κρυφά, τις περισσότερες φορές, ασυστηματοποίητα και ευκαιριακά, σποράδην θα έλεγε ο Συκουτρής, σε μυστικές συναντήσεις, συχνά βραδινές, κατά προτίμηση σε θρησκευτικούς χώρους, όπου οι Τούρκοι ήταν απίθανο να εισχωρήσουν.

Παρένθεση για τον πίνακα του Γύζη και το ποίημα του Πολέμη: όσοι αμφισβητούν την ύπαρξη του Κρυφού Σχολειού τα θεωρούν όχι μόνο φορείς, αλλά και ισχυρούς παράγοντες στη μεγάλη διάδοση του μύθου. Ζωγραφίζοντας ο Γύζης είχε πραγματικά πρόθεση, όπως έγραψε ο ίδιος, δια του υπογείου, της κλειστής θύρας και παραθύρου και δια του ωπλισμένου νέου να παραστήσει την εποχήν εκείνην της Ελλάδος, ότε επί Τουρκοκρατίας ήσαν αυστηρώς απηγορευμένα τα σχολεία και μόνον εν κρυπτω ελειτούργουν. Δε θα μάθουμε ποτέ ποια ήταν η πηγή της έμπνευσης του Γύζη, αν δηλαδή το θέμα το πήρε από τον μύθο του Κρυφού Σχολειού, όπως κυκλοφορούσε στις μέρες του, ή από μια τοπική παράδοση της πατρίδας του της Τήνου, όπου το μικρό μοναστήρι της Αγίας Τριάδας ονομαζόταν πριν (!) από την Επανάσταση 'Το κρυφό σχολειό'. Η πληροφορία είναι από ένα βιογράφο του Γύζη και έχει αμφισβητηθεί, καθώς στην Τήνο μόνο τυπικά κυριαρχούσαν οι Τούρκοι. Σωστά, αλλά μήπως οι Φράγκοι, που διαφεντεύαν το νησί δεν ήταν χειρότεροι; Η Καθολική Εκκλησία, που από τον 17ο αιώνα πατούσε γερά στην Τήνο με τους Ιησουίτες, ασκούσε στην Ελλάδα έντονο προσηλυτισμό και πριν από την Επανάσταση ο Κοραής φοβόταν προπαντός την πολύ εκτεταμένη σχολική δραστηριότητα των Ιησουιτών στις ορθόδοξες περιοχές: «οι Ιησουίτες, έγραψε, σπουδάζουν να στερεώσωσι την ύπαρξίν των επάνω της απαιδευσίας των λαών». Μήπως αυτή η πολιτική είχε οδηγήσει τους ορθόδοξους ιερείς ν' αντιδρούν δίνοντας κρυφά μαθήματα ελληνισμού και ορθοδοξίας στις Εκκλησιές τους; Αλήθεια, έχει μελετηθεί η ιστορία της εκπαίδευσης των ορθοδόξων στις φραγκοκρατούμενες περιοχές;
Οπωσδήποτε, στέλνοντας φωτογραφία του πίνακα στο ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα, ο Γύζης είχε σημειώσει στο περιθώριο «Σχολείον κρυπτόν», όταν όμως το 1888 ο πίνακας πρωτοπαρουσιάστηκε στην Αθήνα, ο τίτλος του ήταν «Ελληνικόν σχολείον εν καιρώ δουλείας». Την ονομασία «Το κρυφό σχολειό» την ξαναβρίσκουμε έντεκα χρόνια αργότερα, το 1899, όταν φωτογραφία του πίνακα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Γεωργίου Δροσίνη «Εθνική αγωγή» στην ίδια σελίδα με το γνωστό ποίημα του Πολέμη. Κοινός τίτλος για το ποίημα και τον πίνακα: «Το κρυφό σχολειό».
Ότι ο Γύζης πίστεψε πως τα ελληνικά σχολεία ήταν απαγορευμένα στην Τουρκοκρατία και λειτουργούσαν κρυφά, δε γίνεται ν' αμφισβητηθεί, μια και το έγραψε ο ίδιος όταν ζωγράφισε το σχολείον κρυπτόν, όπου, προσέχουμε, το παιδάκι στα δεξιά του παπά κρατάει πένα και χαρτί να γράψει. Μεγαλύτερη ωστόσο σημασία από την πρόθεση του ζωγράφου έχει για μας η ερμηνεία του πίνακα από το βιογράφο του Γύζη, τον Νικόλαο Κακλαμάνο: «είναι το ποίημα της μυστικής ελπίδος της αναστάσεως του έθνους και της ελευθερίας της πατρίδος, την οποίαν αισθανόμεθα ότι ο γέρων διδάσκει εις τα παιδία μαζί με το αλφάβητον, παρασκευάζων τους εκδικητάς και τους ελευθερωτάς, και εις το βάθος της οποίας, ως εις ενσάρκωσιν προφητικήν, διαφαίνεται ένοπλος σκοπός, κυμαινόμενος μεταξύ υπαρκτού και πραγματικού». Την ίδια ερμηνεία, που κατά τη γνώμη μας προσεγγίζει την αληθινή υπόσταση του Κρυφού Σχολειού, έδωσε στον πίνακα και ο Πολέμης στο πιο γνωστό του ποίημα, Το Κρυφό Σχολειό (1901), όπου πολύ σωστά δε γίνεται καθόλου λόγος για την αλφαβήτα, αλλά...

βραχνά ο παπάς ο δάσκαλος εκεί
θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα
με λόγια μαγικά [...]
κι ανατριχιάζει ακούγοντας καθείς
προφητικά τα λόγια του δασκάλου
με μια φωνή βαριά:
«Μη σκιάζεσθε στα σκότη! Η λευθεριά
σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι
της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει!»

Και για να ξεσπάσουμε λιγάκι: ναι, δεν υπάρχουν παλιές γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη του Κρυφού Σχολειού, ναι, η Τουρκική διοίκηση δεν έβαζε εμπόδια στην εκπαίδευση των Ελλήνων. Μόνο στα Γιάννινα από το 1647 ως το 1805 ιδρύθηκαν και λειτούργησαν πέντε τουλάχιστον ονομαστές σχολές! Σημαίνει αυτό ότι οι δάσκαλοι είχαν τη δυνατότητα να διδάξουν επαναστατικό φρόνημα, ελευθερία, ελληνικό πατριωτισμό και μαχόμενη Ορθοδοξία; Μπορούσε, παράδειγμα, ο διαφωτιστής Αθανάσιος Ψαλίδας, διευθυντής της Καπλάνειας Σχολής στα χρόνια του Αλή Πασά, ν' ανέβει ένα πρωινό στην έδρα και ν' αναφερθεί στο Θούριο του Ρήγα, γραμμένο το 1797, ή στο Άσμα πολεμιστήριον του Κοραή (1800);
Μπορούσε ν' αναλύσει τις ιδέες της «Ελληνικής Νομαρχίας» (1806), που κάποια στιγμή υποστηρίχτηκε πως είναι έργο δικό του; Ή μήπως, αν το έκανε, η νύχτα θα τον εύρισκε στα μπουντρούμια του Κάστρου; Πώς δημιουργήθηκε, πώς διαδόθηκε και πώς στέριωσε την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας η συνείδηση της εθνικής υπόστασης που δεν είχε κληρονομηθεί από το εθνικά άχρωμο Βυζάντιο; Αυτόματα; χωρίς τη συμμετοχή των δασκάλων; Αλήθεια, τί συνέβαινε με τη διδασκαλία της ιστορίας στις οργανωμένες Σχολές; Ακόμα και αν δεν αποτελούσε χωριστό μάθημα, ακόμα και αν τα περασμένα διδάσκονταν από τους βυζαντινούς χρονογράφους και τα χρονικά των Τούρκων Σουλτάνων, όλ' αυτά δεν ξυπνούσαν στο δάσκαλο την επιθυμία να μιλήσει, ας ήταν και μόνο κρυφά, για τα Περσικά, για τον Περικλή και το Μεγαλέξαντρο, για τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, τον Ιουστινιανό και άλλες δόξες χαμένες στα βάθη της Ασίας; Άγνωστη έμενε η ευρωπαϊκή ιστορία με την Αναγέννηση, το Διαφωτισμό, με τη Γαλλική Επανάσταση και το Ναπολέοντα, ή μήπως διδασκόταν ελεύθερα με όλα της τα ιδεολογικά συνακόλουθα; Όχι βέβαια! Όταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης θέλησε προεπαναστατικά να ιδρύσει σχολείο στη Μάνη και ζήτησε τη γνώμη του Καποδίστρια, ο κατοπινός Κυβερνήτης του απάντησε: «Αν τα σχολεία ευδοκιμούσι πολλαχού της Ελλάδος, τούτο συμβαίνει διότι ευρίσκονται υπό την αιγίδα της Εκκλησίας και μόνον δια τούτο η Πύλη σέβεται αυτά. Όταν όμως υποτεθή ότι τα καθιδρύματα αυτά δύνανται ν' αποβώσιν εστίαι επαναστάσεως, ουδέν θ' αναχαιτίσει τους καταδιωγμούς»... Αλήθεια, έχει μελετηθεί ειδικά το θέμα της διδασκαλίας της Ιστορίας στην Τουρκοκρατία;
Σταματούμε τα ερωτηματικά, να ολοκληρώσουμε την πρότασή μας. Χωρίς να εξετάσουν το περιεχόμενο των μυστικών μαθημάτων και θεωρώντας το Κρυφό Σχολειό σχολείο σαν όλα τα άλλα, οι ιστορικοί μας φυσικό ήταν να υποστηρίξουν ότι δεν υπήρξε, καθώς κανένας δεν υπήρχε λόγος να κρυφτεί. Όμως, από τη στιγμή που διαπιστώσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος της γνώσης και κατήχησης που θεμέλιωσαν την εθνογένεση και προετοίμασαν την Επανάσταση ήταν αδύνατο να διδαχτεί φανερά, καθώς οι Τούρκοι δε θ' ανέχονταν φιλελεύθερη λαλιά, το Κρυφό Σχολειό ξανακερδίζει την υπόστασή του, δικαιώνει το όνομα και παίρνει πάλι τη θέση του στον ιστορικό χώρο και χρόνο.
Μιλούμε για συστηματικές ή ευκαιριακές, προσυμφωνημένες ή τυχαίες, μοναχικές ή πολυπρόσωπες συναντήσεις σε απόμερους χώρους συχνά εκκλησιαστικούς, που οι Τούρκοι τους αποφεύγαν – συναντήσεις που έδιναν τη δυνατότητα όχι μόνο στον παπά, αλλά και σε κάθε άλλο δάσκαλο να διδάξει σε μικρούς και σε μεγάλους όσα δεν ήταν μπορετό να διδαχτούν φανερά. Το φαινόμενο πρέπει να ήταν εξαιρετικά σπάνιο, ίσως και ανύπαρκτο, στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας,∙σιγά - σιγά όμως πήρε να ξαπλώνει και να εντείνεται, για να κορυφωθεί το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, στις παραμονές της Επανάστασης.
Η αίσθησή μου είναι πως αυτή ή μια άλλη παρόμοια σύλληψη και περιγραφή του Κρυφού Σχολειού από τη μια εκφράζει τα πραγματικά γεγονότα, από την άλλη εξηγεί και στηρίζει μια λαϊκή πίστη, που αυτή καθαυτή μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί βάσιμη ιστορική μαρτυρία – άσχετο αν στις μέρες μας σε αρκετές περιπτώσεις τα Κρυφά Σχολειά που δείχνουν οι ξεναγοί αποτελούν, όπως και τα περισσότερα, αναβιωμένα τάχα διονυσιακά έθιμα, τουριστικές εφευρέσεις!
Οπωσδήποτε, αν έχουμε δίκιο στα όσα είπαμε, τότε το Κρυφό Σχολειό μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί όχι μύθος, αλλά θρύλος με ιστορικό πυρήνα, και έτσι θα ήταν σωστό να τον διδάξει ο σημερινός δάσκαλος στους μαθητές του. Ανάμεσά τους ίσως βρίσκονταν παιδιά από σπίτια, όπου οι γονείς πιστεύουν ακλόνητα στην ύπαρξή του Κρυφού Σχολειού, ίσως ακόμα στα θρανία να κάθεται κι ο ανιψιός του καλόγερου ή ο εγγονός της εκκλησάρισσας που τό 'χουν καμάρι να δείχνουν στους επισκέπτες το πραγματικό, όπως πάντα λένε, Κρυφό Σχολειό στο παραγώνι της Εκκλησίας.

Κάτι ακόμα και τελειώσαμε: Όταν πρώτη φορά δημοσιεύτηκε το 1998 στην εφημερίδα «Το Βήμα» το κείμενο της μαρτυρίας του Puaux, η Επιφυλλίδα τελείωνε με μια πρόσκληση στους ιστορικούς να τη σχολιάσουν. Οι περισσότεροι σιώπησαν, δικαίωμά τους, λίγοι ανταποκρίθηκαν. Τα σχόλιά τους ιδιαίτερα διαφωτιστικά δεν ήταν, εκτός από ένα: ο καθηγητής της ιστορίας των ελληνοτουρκικών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Οτάβας Δημήτριος Κιτσίκης, μου έστειλε ένα τεύχος του περιοδικού του «Ενδιάμεση περιοχή», όπου υποστηρίζεται ότι: «Ο μύθος του 'κρυφού σχολειού' είναι εισαγόμενο προϊόν του φράγκικου εθνικισμού μέσω της μασονικής ιδεολογίας της Φιλικής Εταιρείας, εντελώς ξένο προς την ρωμαίικη νοοτροπία», και λίγο πιο κάτω, ότι «Το αντιορθόδοξο πνεύμα του Αντιχρίστου του ορθοδοξισμού – αντίστοιχο του ισλαμισμού – ευθύνεται για το ψέμα του κρυφού σχολειού». Κάτι παραπάνω καταλαβαίνουμε, όταν στο ίδιο περιοδικό διαβάζουμε ότι «Ήλθε η στιγμή να ορίσωμε το μόνο σύστημα διακυβερνήσεως του ελληνισμού, που ανταποκρίνεται στην παγκόσμια διάστασή του, δηλαδή την μοναρχία»!
Ευχαριστούμε, δε θα πάρουμε, αλλά η μαρτυρία δεν παύει να είναι ενδεικτική για το πόσο βαθιά πολιτικοποιήθηκε το θέμα του Κρυφού Σχολειού από τη στιγμή που αμφισβητήθηκε η ύπαρξή του, πολύ περισσότερο, όταν μοιραία η αμφισβήτηση συνδέθηκε με τη γενικότερη διαφωνία γύρω από το ρόλο της Εκκλησίας στην επιβίωση του Ελληνισμού, στην εθνογένεση και στην προετοιμασία της Επανάστασης.
Από τη μια οι εκκλησιαστικοί κύκλοι, κληρικοί και λαϊκοί, ορθόδοξοι και νεοορθόδοξοι, δεξιοί και υπερδέξιοι, εθνικιστές και τουρκοφάγοι, που με οδηγό το συναίσθημα ποτέ δε θα κάνουν βήμα πίσω, από την άλλη οι διαφωτισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί, που με γνώμονα τον ορθολογισμό, ποτέ δε θ' ανεχτούνε μύγες στο σπαθί τους. Με αυτές τις συνθήκες το πεδίο έγινε επικίνδυνο και είναι χαρακτηριστικό ότι στο περιλάλητο σχολικό βιβλίο Ιστορίας της κυρίας Ρεπούση κ.ά. λέξη δε θα βρείτε για το Κρυφό Σχολειό, υπήρξε δεν υπήρξε. Το θέμα μένει ακόμα να συζητηθεί και ίσως το μόνο που πετύχαμε με τη σημερινή μας άσκηση απο-απομυθοποίησης, είναι να βεβαιωθούμε ότι θα ήταν λάθος να διαγράψουμε μια για πάντα το Κρυφό Σχολειό από την εθνική μας μνήμη.

*Ο Φάνης Κακριδής είναι ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και η ομιλία του εκφωνήθηκε σε εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, την Πέμπτη 17 Μαρτίου 2011.

Αντιμετωπίζουμε πια μια νέα πραγματικότητα γεμάτη προκλήσεις. Ο Δήμος Ιωαννιτών γιγαντώθηκε και τα ήδη διευρυμένα όριά του απαιτούν μια ολοκληρωμένη κυκλοφοριακή μελέτη που θα εμπεριέχει και τις υπόλοιπες Δημοτικές Ενότητες Παμβώτιδας, Περάματος, Ανατολής και Μπιζανίου, δεδομένου ότι οι νέες δημοτικές ενότητες αποτελούν σημεία εισόδου και εξόδου του κέντρου και ότι η αναπτυξιακή προοπτική του νέου Δήμου στρέφεται στις καινούργιες περιοχές που ενώθηκαν.

Είναι γεγονός ωστόσο, ότι δεν αρκεί η κυκλοφοριακή μελέτη που εκπονείται για την δημοτική ενότητα Ιωαννίνων για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης. Η ύπαρξη τοπικών κυκλοφοριακών ρυθμίσεων στους παλαιούς Δήμους, η κατασκευή πλήθους έργων αλλά και ο σχεδιασμός νέων από τις προηγούμενες Δημοτικές Αρχές θα πρέπει να συμπεριληφθούν σε μια νέα γενική κυκλοφοριακή μελέτη. Μία τέτοια ολοκληρωμένη μελέτη θα πρέπει να συνδυαστεί με παρεμβάσεις που θα αποσκοπούν στη βελτίωση της οδικής ασφάλειας των συμπολιτών μας.
Είναι πια αδιαμφισβήτητο πως η οδική ασφάλεια αποτελεί μείζον εθνικό και κοινωνικό θέμα, εξαιτίας της ανεκτίμητης αξίας της ανθρώπινης ζωής. Τα στοιχεία του Εθνικού Συμβουλίου Οδικής Ασφάλειας λένε ότι το 40% των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων συμβαίνουν μέσα στις πόλεις με θύματα στις περισσότερες περιπτώσεις πεζούς ηλικιωμένους και παιδιά. Επιβάλλεται λοιπόν, σε κάθε νέο Καλλικρατικό Δήμο το κυκλοφοριακό πρόβλημα να αντιμετωπιστεί ενιαία, σε βάθος χρόνου και σε όλες τις Δημοτικές ενότητες. Να συνδυαστεί με τη δημιουργία ειδικού τμήματος οδικής ασφάλειας, του οποίου το προσωπικό, είτε με προσλήψεις είτε με μετατάξεις να απαρτιστεί από εξειδικευμένους επιστήμονες με τα απαραίτητα προσόντα στον τομέα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, το ειδικό αυτό τμήμα θα έχει ως σκοπό ύπαρξης την αντιμετώπιση των βασικότερων προβλημάτων της οδικής ασφάλειας και την συστηματική παρακολούθηση του κυκλοφοριακού της πόλης, της προόδου των προβλεπόμενων δράσεων και της κατάλληλης αξιολόγησης των αποτελεσμάτων των επεμβάσεων.
Για την επίτευξη ενός τέτοιου σχεδίου προτείνονται οι εξής κατευθύνσεις:
-Μελέτη για όλα τα επικίνδυνα σημεία και δημιουργία τηλεφωνικής γραμμής για κάθε καταγγελία όσον αφορά ελλιπή σήμανση ή άλλο πρόβλημα, καθώς και παροχή πληροφοριών και ενημέρωση των οδηγών. - -Ανάληψη της ευθύνης για το συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων σε θέματα Κυκλοφοριακής Αγωγής & επιμόρφωσης και γενικά να συμβάλλει στην ανάπτυξη δράσεων οδικής ασφάλειας. – Σωστή συνεργασία με τη Γ .Γ.Δ.Ε του Υπουργείου Υποδομών Μεταφορών και Δικτύων σε θέματα κυκλοφοριακού και οδικής ασφάλειας. –Συμμετοχή στην κατάρτιση του προϋπολογισμού παρουσιάζοντας στοχευμένες παρεμβάσεις οδικής ασφάλειας.
Αλλά και επιμέρους ειδικές κατευθύνσεις: - Εφαρμογή και πιστή τήρηση των διατάξεων για την τοποθέτηση διαφημιστικών πινακίδων. Αφαίρεση των παράνομων πινακίδων. Καθορισμός των θέσεων τοποθέτησής τους στην πόλη και το βασικό οδικό δίκτυο. Απομάκρυνση όλων των εμποδίων και πινακίδων για ελεύθερα πεζοδρόμια. Εφαρμογή προγράμματος καθαρισμού πινακίδων σήμανσης και φωτεινών σηματοδοτών.
- Βελτίωση και συντήρηση της οριζόντιας και κατακόρυφης σήμανσης. Σταδιακή τοποθέτηση οριζόντιας σήμανσης (STOP) με γράμματα επί του εδάφους στις διασταυρώσεις. -Υιοθέτηση δράσεων που ενισχύουν την προμήθεια σύγχρονου εξοπλισμού οδικής ασφάλειας, όπως κράνη δικυκλιστών και ειδικές θέσεις για τα βρέφη και παιδιά μικρής ηλικίας. Ενίσχυση μεθόδων τεχνικής επιτήρησης οδικής συμπεριφοράς (ραντάρ κλπ).
-Υλοποίηση προγράμματος ασφαλών στάσεων στις Δημόσιες Συγκοινωνίες (κοντά σε διαβάσεις, σε πεζοδρόμιο με απαραίτητο εύρος).
- Πρόγραμμα ασφαλούς πρόσβασης στα σχολεία με την εξασφάλιση διαβάσεων κυρίως πάνω από κεντρικές οδούς (πεζογέφυρες, πεζοδρομήσεις, κλπ).
-Mελέτη ταχύτερης πρόσβασης στα νοσηλευτικά ιδρύματα.
-Ανάπτυξη και συντήρηση βάσης δεδομένων οδικών συμβάντων, με στοιχεία που αφορούν στις επικρατούσες συνθήκες κατά την εμφάνιση των συμβάντων, τα μέτρα διαχείρισης και αποκατάστασής τους, την αποδοτικότητά τους και τις επιπτώσεις στην κυκλοφορία.
- Συνεργασία με τα τοπικά Μ.Μ.Ε και το Δημοτικό Ραδιόφωνο ώστε να φιλοξενούν κοινωνικά μηνύματα για την οδική ασφάλεια και να παρέχουν καθημερινή ολιγόλεπτη ενημέρωση για το κυκλοφοριακό της πόλης. -Ενημέρωση στους μαθητές των δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων. -Συνεργασία με τον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων για την ένταξη προδιαγραφών οδικής ασφάλειας στις μελέτες των σχολικών κτηρίων, προκειμένου οι ανάδοχοι κατασκευαστές να τις εφαρμόζουν υποχρεωτικά λαμβάνοντας σχετική άδεια από την οικεία δημοτική αρχή. –Κατάρτιση σχεδίου δράσης για μείωση των οδικών δυστυχημάτων με αλλοδαπούς, διοργανώνοντας σεμινάρια με τη συνεργασία των Πρεσβειών. -Επιλογή χώρου διεξαγωγής αγώνων ταχύτητας μηχανοκινήτων οχημάτων. -Σύνταξη και έγκριση προδιαγραφών με στόχο την ασφαλή μετακίνηση ποδηλάτων, πεζών και ΑΜΕΑ. -Συνεργασία εμπλεκόμενων φορέων για την επιλογή σημείων τοποθέτησης των μειωτών ταχύτητας (σαμαράκια, υπερυψωμένες διαβάσεις, διαπλάτυνση στάσεων και υπερυψωμένες νησίδες).
Η ύπαρξη ολοκληρωμένης κυκλοφοριακής μελέτης και στρατηγικού σχεδίου οδικής ασφάλειας, σε συνδυασμό με στοχευμένες παρεμβάσεις μικρού κόστους μπορούν να οδηγήσουν στη μείωση των τροχαίων μέσα σε κατοικημένες περιοχές, μπορούν να προστατεύσουν τους πολίτες, και ιδιαίτερα τους πιο ευάλωτους χρήστες (πεζούς, ποδηλάτες, οδηγούς μηχανών) και να συμβάλουν στην κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση του δήμου για πολλά χρόνια. Η επίλυση του κυκλοφοριακού και η οδική ασφάλεια αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη ποιότητας ζωής στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

ΒΛΕΤΣΑΣ Βασίλειος-Αντιπρόεδρος Δ.Σ Ιωαννιτών.

Είναι αυτονόητος και δεν χρειάζεται ιδιαίτερες αναλύσεις ο κοινωνικός χαρακτήρας και η τεράστια συνεισφορά της ΔΩΔΩΝΗΣ στην τοπική οικονομία και το εισόδημα των κτηνοτρόφων της Ηπείρου.

Για το λόγο αυτό όταν αναφερόμαστε στην κορυφαία αυτή επιχείρηση δεν μπορούμε να την βλέπουμε και να την αντιμετωπίζουμε σαν μια απλή οικονομική μονάδα. Θα πρέπει υποχρεωτικά να συνεκτιμούμαι και να συνυπολογίζουμε την πολυετή προσφορά της στο τόπο, που κατά την άποψη μου, δεν μπορεί να αποτιμηθεί με μετρήσιμα μεγέθη.

Η Δωδώνη δεν είναι περιουσιακό στοιχείο κανενός. Είναι Ηπειρωτικός πλούτος! Πλούτος μιας φτωχής περιοχής που η κυβέρνηση, κάτω από τις εντολές της Τρόικας, ξεπουλάει αναίσχυντα. Πολύ δε περισσότερο δεν είναι περιουσιακό στοιχείο της ΑΤΕ που βρέθηκε μεγαλομέτοχος με 67,77% και σήμερα διεκδικεί πράγματα που δεν της ανήκουν.

Η ΑΤΕ πέρα από την συνεισφορά της στο αρχικό κεφάλαιο της ΔΩΔΩΝΗΣ ύψους 95.000 Ε (32 εκ δραχμές), δεν έχει να επιδείξει τίποτε σημαντικό στην αναπτυξιακή πορεία της εταιρείας. Από το 1964 καρπώθηκε όλες τις σχετικές υπεραξίες που δικαιωματικά ανήκουν στους παραγωγούς και τους εργαζόμενους της βιομηχανίας, αποκομίζοντας μεγάλα κέρδη και κρατώντας την επιχείρηση σε οικονομική ομηρία μέσω των δανείων της και των θυγατρικών της. Πάνω από 30 εκ Ε έχουν εισπράξει οι θυγατρικές της ΑΤΕ (Εξέλιξη, Leasing, Ασφαλιστική, Διαφημιστική ) για υπηρεσίες στην Δωδώνη. Αναλογιστείτε τους τόκους και τα μερίσματα που έχει εισπράξει η τράπεζα όλα αυτά τα χρόνια που διοικεί την βιομηχανία!

Αλήθεια, πόσες φορές οι μικρομέτοχοι έκαναν χρήση του Νόμου: 2190, όταν διαπιστώνανε πολιτικές, πράξεις και παραλήψεις του μεγαλομετόχου που ζημίωναν την εταιρεία και φρέναραν την ανάπτυξη της;

Το ζητούμενο όμως είναι, τι γίνεται σήμερα!

Η Δωδώνη δεν έχει ανάγκη από προστάτες-σωτήρες, αφεντικά παντός τύπου και κουτοπόνηρα μετοχικά σχήματα της επόμενης μέρας. Δεν χρειάζεται υποκριτές υποστηρικτές, ούτε κροκοδείλια δάκρυα συμπαράστασης, ούτε λόγια παχιά χωρίς αντίκρισμα, ούτε ξένα πορτοφόλια, έστω και Ηπειρωτικά. Η Δωδώνη στηρίζεται στους κτηνοτρόφους της, το ψηλό επίπεδο κατάρτισης των εργαζομένων της, την ψηλή τεχνολογία που διαθέτει και τους χιλιάδες πελάτες της στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Αυτή είναι και η προίκα της που την κάνει ξεχωριστή, μοναδική και περιζήτητη και σηματοδοτεί πάνω από όλα τον κοινωνικό της ρόλο και χαρακτήρα!

Οι μόνοι που μπορούν να διασφαλίσουν και να εγγυηθούν αυτό το ρόλο είναι οι συνεργαζόμενοι παραγωγοί- κτηνοτρόφοι και οι εργαζόμενοι της Δωδώνης. Αυτοί είναι και οι μόνοι που δικαιούνται να καρπωθούν την υπεραξία που δημιούργησαν όλα αυτά τα χρόνια με τους κόπους τους. Το κράτος οφείλει να πράξει το αυτονόητο και να μεταβιβάσει το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών, στην ονομαστική τους αξία, στους παραγωγούς και σε όποιους εργαζόμενους (παλαιούς και νέους) της εταιρείας το επιθυμούν.

Η τύχη της Δωδώνης βρίσκεται στα χέρια των φυσικών της προσώπων!

Παραγωγοί και εργαζόμενοι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη τους, να αναλογιστούν τις ευθύνες τους, να διεκδικήσουν την υπεραξία που δημιούργησαν όλα αυτά τα χρόνια και να λειτουργήσουν το εργοστάσιο αυτό-διαχειριστικά! Αυτό θα διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο, θα εγγυηθεί την ποιότητα των προϊόντων και θα δώσει τεράστια δυναμική στην επιχείρηση.

Γιάννης Κ. Καραγιάννης
Οικονομολόγος-Συγγραφέας